Vooral snelheid telde bij asielbesluiten Taskforce IND
Bij de inzet van een Taskforce om de achterstand in behandeling van asielaanvragen bij de IND weg te werken stond snelheid voorop, niet de zorgvuldigheid. Hierdoor is een risico ontstaan dat asielaanvragen onterecht zijn ingewilligd of afgewezen. Ook is de Tweede Kamer niet steeds op open wijze geïnformeerd over knelpunten bij de uitvoering van de Taskforce-opdracht. Volgens de Inspectie Justitie en Veiligheid is de Taskforce een noodgreep en niet de manier om problemen in het asielproces wezenlijk aan te pakken. Daarvoor zijn structurele maatregelen nodig. Zij dringt er bij de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid op aan hier echt werk van te maken.
De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) beoordeelt of asielzoekers in Nederland mogen blijven. De IND kampte begin 2020 met een achterstand van ruim 15.000 asielaanvragen die door een apart team van medewerkers, onder wie uitzendkrachten, moest worden weggewerkt: de Taskforce IND. Dat lukte uiteindelijk pas in het najaar van 2021, bijna een jaar later dan gepland. Taskforcemedewerkers hebben daarbij hun werk moeten doen onder moeilijke omstandigheden en onder fikse werkdruk.
De Inspectie JenV heeft gevolgd hoe de Taskforce haar taken uitvoerde. Zij wilde nagaan hoe zorgvuldig dat gebeurde omdat de Taskforce met minder ervaren medewerkers de aanvragen sneller moesten afhandelen dan ervaren IND’ers doorgaans doen. Ook meldden zich bij de Inspectie JenV IND-medewerkers met zorgen over de beknopte opleiding van Taskforce-collega’s.
De Tasforce is gestart zonder deugdelijk plan of voorbereiding. Vooraf is niet nagegaan of het werk uitvoerbaar was met de beschikbare mensen en middelen. De politieke en bestuurlijke druk om snel productie te leveren was groot. Taskforce-medewerkers moesten zonder gedegen opleiding dossiers behandelen. Zij konden daarvoor te rade gaan bij ervaren IND-collega’s maar dat kostte de IND’ers veel tijd waardoor deze nauwelijks toekwamen aan hun eigen werk: de afhandeling van recente asielaanvragen.
De druk op de Taskforce maakte dat ook medewerkers met ontoereikende kennis definitieve besluiten namen op asieldossiers. Dat was tegen de afspraak dat alleen ervaren IND’ers dat mochten doen. Om de behandeling te versnellen minimaliseerde de Taskforce het vergaren van extra informatie, zoals het aanvullend horen van asielzoekers. Op asielverzoeken werd sindsdien vaker positief besloten met gebruikmaking van ‘het voordeel van de twijfel’.
Door deze werkwijze is het risico aangegaan dat onjuiste besluiten zouden worden genomen. Of dit het geval is, kan de Inspectie JenV niet vaststellen. Dat is aan de rechter.
De Tweede Kamer is volgens de Inspectie JenV niet met gepaste openheid geïnformeerd over genoemde knelpunten: de besluiten door onervaren medewerkers, het beperken van de informatieverzameling en het ruimer gebruik maken van het ‘voordeel van de twijfel’. Ook was snel duidelijk dat de achterstand eind 2020 in redelijkheid niet weggewerkt kon zijn. Pas in november 2020 is dit aan de Kamer meegedeeld.
Leerpunten
Uit de ervaringen met de Taskforce zijn diverse leerpunten te halen. Veel ervan zijn in rapporten van derden al eerder benoemd maar er is nauwelijks iets mee gedaan.
Binnen de asielketen moet duidelijk zijn wanneer de kwaliteit van een beslissing op een aanvraag voldoende is en welke informatie nodig is. Vervolgens kan worden bepaald wat bijvoorbeeld een organisatie als de IND nodig heeft om haar taken zorgvuldig uit te voeren. Van belang is dat er tijdig voldoende geld en personeel zijn. En dat er een doordacht plan ligt hoe om te gaan met schommelingen in het aantal asielaanvragen. De asielketen is niet zo flexibel dat de oplossing pas kan worden bedacht als het probleem er ligt.
De ambtelijke driehoek die de asielketen aanstuurt (secretaris-generaal van JenV, Directoraat-Generaal Migratie en IND) had de zorgvuldige beoordeling van de aanvragen niet ondergeschikt mogen maken aan het snel wegwerken ervan. De driehoek moet kunnen omgaan met de grote aandacht die het asielvraagstuk krijgt en had vooraf moeten toetsen of de Taskforce het werk wel kon uitvoeren.
De Inspectie JenV adviseert om in- en extern open te communiceren over dilemma’s en gemaakte keuzes en hiervan te leren om herhaling van problemen te voorkomen. De Inspectie JenV ziet dit als urgent omdat de voorraden asielaanvragen inmiddels weer toenemen. Daardoor ontstaat opnieuw risico op lange wachttijden voor asielzoekers en op hoge werkdruk bij de IND.
